Kan Hlam Than Tawn(A donghnak)

 Part-1:Kan Hlam Than Tawn(Part 1)
Part-2:Kan Hlam Than Tawn(Part-2)
Avi he biaruah cim hlan ah khuachung kan rak lut, an inn tiang ka va thlah i ka rak tin than colh ve. Kan inn chung luhlai ka zenh ngai, ka pa nih sik lai hrim ka tih. Nain,an ka sik hrol lo,ka ruahning leng in an hmai a panh. India lei ka kal lai a si caah si men lai. A thaizing tuan te thawh i ralkap sakhan ah license va tlanh than ding, aherh si le thawnginn zong luh ding tu cu an ka tianh. 'Elaw' ka ti ve hna. 

Chun nitlak ka vahnak le fu wine ka dinnak cu ka cei ngai, ihkhun cungah ka zau colh. Ka mit ka chinh le cangka in Avi long ka mitthlam ah a cuang,aniih-aw ka hnatlam in ka theih peng. Kei mah longin ka mirh thulh,chantling ka reh chih thulh. Chun kan kal ti nak hna muvi bantuk in ka cuanh than hna,ka hei nuamh khawh ning! 'Tuhi zeikong a ruat lio dah a si hnga,keimah kong hna a ruat ve hnga maw?' tiin khuaza ka ruat.Cuticun,athaizing ralkap sakhan phak lai cu ruat ti lem loin ka hngilh beh. 

Athazing ah cun upa pahnih he ralkap sakhan ah kan va kal,ralkap nih an ka hro chih,bengh hna an ka timh len. Sakhan hmu nih voi lak te a ka sik hnu ah thawngsawm nga an ka liam ter,kai chir ngai. An ka tlaih lio ah khan Ks10,000 rak pe lawlaw ding a si ko mi tiin. Ralkap cu an zia a tam tuk caah zaan lei muih lai longah ka license kan lak khawh. Avi ka hmuh lonak zaankhat le nikhat a si cang,kumkhat le cheu hmuh lo tluk in a rak har. Hmuh lai ka ngaih tuk,ka rak ngai tak tak ko. Ka license ka lak khawh le cangka in ka rak tin colh,kan inn panh ti loin Avi te inn lei ka rak chawi diam. 

Hilio hi kum 18 ka tlin ka long a si caah nungak len ngai ngai hi ka rak ngamh rih lo. Direct in Avi te in luh ka rak ngamh lo. An inn pawngah ka farnu te an um i an thlalang-awng in ka rak bih ta, culioah kan sang tlangval pahnih an thut ko ka rak hmuh hna. Ka lungrawk tuk, kei mah hngakchia nih tlangval lak va tenh ve ding cu ka ruat ngam hoi lo. 'Zeiti awk tha lo' tiin lungthawn kai pe i uai ngai in ka tin than. Ka lungrawk,ka sivang,ka ai puang. Avi kut tlaih in zeitluk in dah ka duh ti chimh ka duh khawh ning a mak, nain ka ral chia deuh rua. Cu zaan he cun ka hmuh lonak zaanhnih le nikhat a si cang. 

Thaizing cu chun 12 hrawngah ka far nu te an thlalang-awng in cun ka rak bih than. Minute 5 hrawng ka bih ta,a mah long a um ka fian hnu in ka chawi colh. Kutka hmanh kingh ti lem loin inn chung ka rak lut,a pawngah ka thu.Ka kut a van ka tlaih pah in 'Ziah na rat bal lo' a ka ti colh. Thil sining pheh lo tein ka chim dih. A tap ko ai! 'Ziah kan duh naka ti lo ma, thlangval dang nih an ka len cu nai nuamh tuk caah maw na rak lut lo,tlangval dang sin um peng seh ti maw naka duh?Naka duh taktak si cun na rak lut ding a si' tiin a ka zai hnawh pah in ka kut cu a hlonh i ihnak khan ah a ka luh tak diam ko. Ka lunghno tuk ve,ka mitthli a tla colh. Khattalei ka ruah ah cun kai nuam ngai than,kei nih ka rak ngaih tluk in pei a ka ngai ve ko hi ti ka rak theih khawh. Cuhleiah,keimah ruangah a mitthli a tla mi nu ka rak hmu bal rih lo. Cuti a tah ka hmuh bak cun ka thinlung diklak bak in ka rak duh cang,ka duhnak a rak zual chin.

Sau ngai ka hnemh than hnu ah a rak chuak than,kei nih ka duh bantuk in amah zongnih a ka duh ve ti cu a hawiherh long si ti loin a hmurka zong in a langhter ve cang.Cu ni thawk cun biatak tein ka rak i duh,khatluk a duhmi an um ti lai lo ti awk in a um! Sabuti kan ei ah kheng khat peng kan cah,darkeu pakhat long kan hman,mi tlawm deuhnak hmun longah kan ei ve. Nitlak hi ka ni theih manh bal lo,nikhat hi nazi pakhat tluk in a rak tawi in ka rak theih. Khuachung kan kal poah ah a king deuhnak La-Wa-Kah zung lam thluan peng kan zulh,saikel ka mongh pah in ka liang cung a lu a vun chiah,ka hnu lei ka hung i mer bak ah cun....!! vawlei vanram a si ko. Nikhat hnu nikhat kan ni duhning a fek chin leng mang, India lei kalnak caan nih a naih chin leng mang ve. Cuticun, kan ni duhnak zarhhnih a si ve cang,ka chungkhar nih an thei dih. A chungkhar nih an thei dih ve ko, ham cia mi a si nain a chung le nih zei an kan ti lem lo. An lungtling ngai ko in ka rak hmuh. 

The Hardest Choice:I theih manh hlanah May 10 a rak phan manh, kal lo khawh a si ti lo. Khualei mawtaw cu chun 12 ah a thawh lai ti a si. Zing ka thawh hnu in voidang bang Avi te in lei ka rak panh. 'Avi,ka dawt,tuni kal a ho cang' ti ka chim pah in ka holh kho ti lo, ka cil dolh a har. Ka mitthli a hung chuak thluamah. Ka mitthli a van ka hnawt pah in a tap ve,duhnak ruang i a tla mi mitthli cu hnawt zongah a dih kho hlei lo. Avi a biang i a luangmi a mitthli ka hmuh ah ka lunghno khun. Kai sum kho ti lo caah ka tap lawlaw ve. A nute nih a kan zoh,a celh ve ruam lo,a mitthli a tla ve ko.

Khua tampi ka ruat.Ka kal tak si cun an khua pa caah an rak hal cang lai ti cu a fiang. Tlikpi awk ah le ka hngakchia tuk rih, sianginn catang sang phak le ka duh,cuhlei ah ka chungkhar nih an ka hlawt lai ka phang fawn. Avi mithmai ka zoh, tlik cu a duh ngai ve ko lai nain kei mah caah a tuak than ve, chim awk theih lo ah 'Va kal ko,kan hngah ko lai' tiin a ka hnem. Pakhat ka cuanh chung mi cu Avi he i um ko ah cun lo thlawh le leithuan zong a nuam tuk ko lai in ka rak theih. Lung awtawm in ka um, duhnak mit in ka zoh ah cun tlikpi lawlaw ka lung a chuak,nain hmailei kong thuk deuh in ka ruah tikah ka ngamh than lo.

Nazi 11 hrawng a si cang caah ka nu a thin phang cang,ka far nu a rak ka auh ter. Avi cu tlawmpal ah ka ra than lai ka ti i ka rak chuak. Ka lungchung ah 'tlikpi lawlaw ko' timi long te a rak chuak ko,kal tak ding a si kho lo tluk in ka rak tuar cang. Ka nu le cu mawtaw ka ri caah saikel in ka kal than ko lai ka ti hna(Saikel in Avi tlik pi ding ka rak timh). An ka al ve lo. Datsi le saikel thilri ka va cawk,ka rak kir cu ka pa te cu a mawtaw lehmat a khirh than hna i kei mah he kal than ding in a rak ka hngah ko,ka nu le nih ka timhmi an rak theih diam cang rua! Ka timhmi pakpalawng ah a cang. Avi bel nih cun an inn ah a ka hngah ko,kei mah long si ti loin ka pa te he an inn hmai kan dir. A ka zoh,a mitthli dor a tla thluahmah. A kut a ka chanh,ka van tlaih tlawmpal ah 'Kal cang ko,Apaw' a ka ti. Kal lo awk tha ti lo,a kut thlah lo awk tha ti lo,ka mitthli khamh awk tha ve lo. Engine ka start,gear 1 in sau lak te ka kal. Gear thlen zong ka huam ti lo,siang lo buin ka liam thluahmah ai. 

Saikel ka mongh ko nain ka lungthin cu Hakha ah a tang peng rih, lam ka pial sual leng mang. Kan khua kan phak tiang ah voihra hrawng kan ni let,fak pi cun kan ni khawng hrawl lo nain. Kan khua ka phak in ca voikhat ka kuat. Tlawmpal ah Delhi ka phan, sianginn cu July thla awn a si caah Delhi ah ka hngak. Phone chonh ka timh peng nain phone a lut kho bal lo, ka rak ngai tuk. June 13, 2009 ah ka hawipa he gtalk in kan ni chon,'Jenevi va a ngei cang ee' a ka ti ko,a chim nolh mi a tampi nain ka thei kho ti lo. Ka thinlung a kek hnik, Delhi a linh lingcing a si. Inn cung ah pher ka phah i zaan khuadei uai ngai in ka um.Cu zaan cu ih lo in zaan khua ka dei voikhatnak a si.Kum nga leng a rau cang nain ka lungthin dih lak in ka rak duh mi a si caah ka hlam than leng mang.
 

Kaladan Project Hi Kan Chinram Caah Zeitluk In Dah Abiapit?

Biadonhnak: Hmaikum 2015 chungah hman khawh dingmi Kaladan project hi Chinram le Mizoram thanchonak caah a biapi ngai ngai. Hi Kaladan project nih India ram khualipi hlun Kolkata-Rakhine ram Sittwe-Chinram Paletwa-Mizoram Lawngtlai-Aizawl tiin peh dih a timh. Tilawng (Cargo Ships) a ratnak ding Kolkata le Paletwa kar hi 697miles ai hlat i nikhat hrawng rau dawh a si(30miles/hour sea route). Cun,mawtaw kalnak ding Paletwa-Lawngtlai hi 130miles ai hlat i lam a that ko ah cun nazi pahnih thum long arau lai(40miles/hour high way).Atawinak bikah,India thil chuak cu nikhat chungah kan Chinram a lut kho cang lai ti nak a si. Kan hnu thla Sept 11 ah khan Kaladan Project cu 75% an lim cang tiah Eleven Myanmar nih a thanh, hiti ning an kal ko ah cun hmaikum ah lim dawh dang an si.Hi project caah a dih mi $214 million cu India nih a bawmh dih lai i project an lim le cangka in kawl cozah kut ah a ap colh lai ti a si(Kaladan Movement,2013). 

Kaladan Project

Chinram Caah Abiapi Khun: Kan theih cio bang,kan Chinram nih resource tha kan ngei mi a um lo,leitangchuak(natural resource) kan ngei mi a um lo hlei ah human resource ah kan cham bau tuk.Burma ramkulh chung 4% cu kan Chinram nih a khuh ve nain kan milu bel cu 0.93% fai long a si,1% hmanh kan tling lo.Minung kan tlawm long si loin mifim thiam kan ngei mi an tlawm tuk rih. Hi bantuk natural resource he human he resource a chambau mi kan Chinram hi zeitindah kan sersiam lai timi abiapi ngai. Hi kong he pehtlaih in aluancia 2011 ah Salai Van Lian Thang le Laimi kan pa le tampi bia an biaruahnak hika rel khawh a si.

Kan nih Chinram cu Mizoram bantuk in central cozah i rinh awk a tha lo. Central cozah nih 2012-2013 chung Chinram cozah a pek mi phaisa dihlak hi Ks16 billion a si, Chinram cozah nih income Ks7 billion a ngei ve(The Weekly Voice,Feb,2013). Ks 16 billion hi US dollar in tuak ah cun $16.016 million fai long a si, Wayne Rooney a kumcheu lakhah tluk hmanh a si lo. Hi zat phaisa hi cu wunci lakhah,wunci inn saknak le cozah riantuantu an lahkhah tuktak ah a kal dih ngot cang lai,thanchonak tuah ding cu a si kho rih lo ti tluk a si. Cucaah, Mizoram bantuk in central cozah i rinh khawh a si lo.Kan Chinram sersiamnak ding caah Kaladan tilawng lam hi kan nunnak thawpi bantuk a si te kho.

Zeitindah A Kan Thahnem Kun Lai: Kan mah Chinram bantuk in leitangchuak a ngei bak lomi South Korea, Italy, Singapore, Hongkong, Taiwan le Switzerland hna kan zoh hna tikah natural resource an ngei bak ve lo nain vawlei ramrum i chuah kho ko. Hi ram hna hi import le export long bak irinh in a nungmi an si hna.Natural resource an ngei lo,nain an human resource a tha tuk,thluak in rian an tuan kan ti lai cu. Ramdang in raw material import an tuah, thilthar(product) tha ah an ser,cun,ramdang ah an zuar(export) than. Import/export tuahnak dingah rili lam tha tha an ngei hna. Hika kan hmuh khawhmi cu ram pakhat thanchonak ah natural resource long hi tawhfung a si lem lo,human resource le ramdang he chawlehtuah khawhnak lam tha (rili,mawtaw) ngeih zong a biapi tuk ve.

Cu ve bantuk in,atu Kaladan project an lim si cun Kolkata chuak India thil man fawi tein nikhat chung ah kan hman/ngah khawh lai. Chinram ah manufacturing company hna kan ngei khawh si cun awl tein ramdang export kan tuah khawh cang lai. Kan ramchuak hmathak,lakphak le meifar thing hna India lei export tuah khawh a si te lai. Chinram ah mitsur a tlai tha tuk fawn, mitsur wine company nganpi kan ser khawh i hi product pawl hi India ah awl tein zuar khawh a si fawn lai. Culonghlah, ramtha um Chinmi tampi nih an thiamnak le an rumnak Chinram caah an pekchanh i an thiamnak an hman tikah hi Kaladan tilawng lam hi India he long si ti loin vawleipi he chawled(trade) kan tuahnak lampi a si te kho mi a si. Cutikah,kan Chinram cozah nih tax zong tam deuh a kholh kho te lai thanchonak tampi a kan serpi te kho!

Chinram Caah Tihnung Ngai Mi Pakhat Bel Cu: Paletwa peng hi mirang uknak chan ah Arakan(Rakhine) hills tangah a rak um mi an si caah Rakhine mi he an ni cawh ngai ti a si,Rakhine holh zong an thiam pah dih. Culonghlah, Arakan Liberation Party ralkap pawl nih hmun an khur ngai ti a si, kan hnu July ah khan ALP nih Paletwa peng khuate phaisa an kholh hna tiah Chinland Guardian nih a kan thanh. Kan hnu 2012 hna ah khan ALP nih Paletwa ah liaison office on ding tiang an rak timh bal. Hi ALP an cawlcangh ning kan zoh tikah Chinram chungin Paletwa peng a tlau sual lai ti phan lo khawh a si lo. Paletwa hi Chinram a kan cawmtu khua a si kho mi a si. Rakhine nih an kan chuh than sual ah cun Chinram a thaw pit te kho.

Biadonghnak: Chinram cu leitang chuak kan ngeimi a um lo hlei ah central cozah rinh tlak a si hrim lo,kan mah kutke deuh in kan ram sersiam a ho mi a si. Kan ram sersiamnak ding caah human resource,ramdang he chawleh(trade) tuahnak lam ngeih hi a herh tuk mi a si. Kan Chinram nih ramdang he chawleh(import/export) a tuah khawh ding caah a tu Kaladan tilawng lam hi kan nunnak thawpi bantuk in a biapi ti khawh ngai a si.

Kan Hlam Than Tawn(Part 2)

A aw nem te he 'Rak kir than colh mu,nang lo cun ka um har tuk lai hi' timi a biacah nih ka hmai a sen ter pah,ka rak nuamh ngai fawn. A mithmai zoh ah a lungkil ah ka rak um pah ve cang ti ka rak theih kho pah.Hakha lei cu tha uai ngai in ka rak kir, kan rat lei cu Chuncung-Hakha kar a naih tuk in ka rak theih nain ka kir lei bel cu ai hlat tak tak in ka theih,ka mawh ve ruam lo!

Saikel cungah cun a mah kong long ka ruat ko cang,a chel ah ka mirh pah. 'Kha ti deuh khan rak chim ning law,aw!' tiin ka chim sualmi bia tete ka ruah than pah in kei mah le kei mah kai mawchiat than len.Khua phunkip ka ruat,'Helh ninglaw a ka duh ve sual lo ah cun ka ningzak lai,cuhlei ah a ka kawm ngam ti lai lo' tbk. Cuticun minu te kong long ruat in Hakha ka rak phan than. 

'Mawimawi,nan ni manh cang maw? Biakbiak kha rak sawm pah law rak i thawh cang uh' tiin ka rak donmi hna cu ka van hnawh pah hna. Cu zing cu zeihmanh ka ei rih lo nain ka paw tam zong kai thei lo. Rawl ei zong ka lung chuak fawn lo,Chunchung kal than lai ka ngeih tuk caah a si rua. Minute tlawmpal ka hngah hna hnu in Biakbiak le Mawimawi zong cu an ni ready ve.Chunchung lei cu kan rak i thawh than.Zing nazi 10 a si cang,Hakha PK(traffic police) an strict lingcing a si. Luchin kan i chin lo hlei ah pathum in kan i pherh fawn. Minu te hmuh than ka ngeih tuk caah maw si hnga, speed tam tuk in ka rak mongh. Thantlang lamthen kan phak bak ah 'Phiii phii' thawng he luurang pawl nih an kan kulh ko. Lam an phih dih cang caah tlik tak khawh an si ti lo,ka dir lawlaw!

Minak nawn kawl kala pa(Haa bauh pa kha,Hakha mi nih cun nan thei dih ko lai) nih cun a van ka hro,bengh hna a ka timh, thawnghra liam uh an kan ti ko.Pek ka tim bak hna lo,tlik khawhnak lam ka kawl. Ka hawi le pahnih cu inn ah phaisa an va lak lai ka ti i an ke in ka kal ter hna(cuu-su-ba-ih ah kan hngah te hna lai ka ti hna). Ka hawi le an liam le cangka in kei zong cu ngamh sang ngai in ka tli diam ve. Nain,vanchiat cengel ah ka hawi le cu an rak dawi manh hna,an rak thih phaih chih hna caah kan inn address an rak pek hna i ka saikel license cu ralkap sakhan ah an rak kal pi diam.Cu-su-ba-ih ah cun nazi pahnih deng ka hngah hna hnu in an rak phan,thil sining an ka chimh dih. Ka mawchiat ve lem hna lo. Zaan lei inn tin lai bel cu ka zenh tuk cia,a thaizing Hakha thawnginn luh khawh zong a si hoi.

Chunchung lei ka i thawh than.Minu te hmuh than lai cu ka ngeih tuk nain zaan lei inn tin lai le a thaizing sakhan phak lai ka ruah than ah ka nuam kho ti lo.Nain,pasal ka tuh bang in ka zun ve awk a si tiin thazang kai pe than. Cuti harnak ka ton caah cun maw si hnga,minu te ka rak hlam khun. Ka hnatlam in a niih aw ka theih ah phundang tuk in ka lung a ka dam ter( Minu te a niih dan le aw hi phungdang pi a si,a niih aw hrim hi duh a nung khun). Chuncung hi chun nazi 1 hrawngah kan phan,thlacamnak an rak thawk cang.Jenevy zong cu thlacamnak ah a lut cang caah ton khawh a si ti lo. Zaan lei 3 hnu long ah ton khawh ding a si ai. 

Umtu ka thiam ti lo,inn chung luh hnawh awk le tha fawn lo. Culio ah, ka hawinu Biakbiak nih fuu wine ding hna u sih a ka ti ko. 'Elaw' ka ti colh.Zuu cu ka rak ding ngam bal lo nain Wine bel cu thlathum chung Kalay University ka rak kai chungah ka rak cheih pah ve cang. Lungretheih lio i wine rit ko khi a nuam khun in ka rak theih. Wine cu langthum li hrawng kan cawk i Falam lei kap lungdonh ah kan hawi le he biasawng tlorh pah in kan ding hna.Hi fuu wine hi a kha,a pin tuk fawn. Hrai khat cio kan din ah kan luu lei a kai pah cang.Kan thutnak lungdonh hi bungkung tang a si i a rem ngai,a dai ngai fawn caah Hakha lei khual cu hika deuh an rak panh ve. Kan tam ngai hna. 

Pumh an dih cang lai ti hrawngah khin khuachung lei kan rak kir cio hna. Hakha lei khual kan ni fonhnak inn lei cu ka van ra ve. Kutka ka awn,inn chung ka hung zoh cu ka minu te pawngah tlangval pakhat(hi thlangval pa nih a rak duh ve tiin ka rak theih bal cang) a thut ko ka hmuh. 'Aize,kai chuah sual ko hi ta' ka ti i inn chung luh ti loin thinhang le ningzah tuk ah kir than ka timh. Karkhat ka hlan ah 'Apaw' timi aw ka van theih, ka hung i mer than ah ka kut a ka tlaih manh, 'Ziah tu long cu na rak kir,kan hngah peng si,kan hlam tuk lo ma' tiin a ka zai hnawh.A mithmai le a hawiherh zoh tikah a rak ka ngai ve ko ti cu a fiang. Ka kut a van ka tlaih ko ah cun inn tin lai le sakhan kal lai zong ka philh dih. Ka rit pah ve caah a kut ka thlah siang ve ti lo,an ka chuh sual lai zong ka phang pah fawn. 

Rawl kan ei hlan ah kan hawipa nih fuu wine a cah rih,pa poah din ding ti a si caah hrai khat ka din nolh.Ka lu a rit,ka ke a zang ngai cang. Tlawmpal ah rawl ei a si,rawl hna kan ni tuh.Ka eimi rawl zoh loin amah mit deuh ka zoh. 'Kan duh' ka rak ti bal rih lo nain a rak thei ve cang ko lai dah.

Hakha lei kir a za, Jenevy cu kei mah kut a phan cang ko. Zuu rii mi an tam pah caah buainak a um sual lai an ti i a ho hmanh riak loin mino vial te kan rak kir ti dih. Saikel 30 hrawng kan si men lai. Chuncung khua kan hung lonh bak in bia ka thawk colh cang, fuu wine nih a ka bawmh kan ti lai cu.Gear thlen a herh lonak zongah ka thlen, break tlaih a herh lonak zongah ka tlaih,ka naih deuh sehlaw ka rehchih seh ti ka rak duh caah a si.Biathiam lo hrat cu,'Avi,kan duh tuk. Kan duh bak ko. Naka duh kho ve hnga maw' ka ti colh ko. A hmaisen colh,hnu lei ka hung i mer ah a ka zoh ngam lo. 'Naka duh kho ve hnga maw?' ka ti nolh.'Atu sah i a tu a phi pek colh cu a si kho ngai hnga maw,duhnak cu kan ka nih a chim mi nak in kan hawiherh nih a langhter mi pei hmual a ngei deuh cu' a ka ti pah in a mirh pah. A hawiherh le a biachim zoh tikah a ka duh ve ko,a ka bel nih a chim ngam rih lo caah a si ti cu ka rak theih kho pah.

Um kho loin hnu lei kai mer a tam tuk caah lam hna ka pial sual deng leng mang.Kan i pehtlaih ning zong ai duhmi level tiang kan rak phan cang. Hakha lei cu kan rak i naih thluahmah,a nuar khawh chung in kan ra. Kan lung um bia kan phai,kan biaruah a dih kho lo. Duhmi he umti a nuam ning! Hakha kan phak lai ah bia pakhat a ka chimh mi a um, 'A phi in pe ninglaw ka sining tak tak na theih tikah na lungrawk tuk sual lai ka phang' a ka ti ko. Aruang ka hal len nain khua chung kan lut cang caah a ka chim manh ti lo.(Avi hi Malay kir an khua pa caah an hal cang mi a si)...................peh than ding..!..

Chinmi Rak Molh Tuk Hlah Usihlaw Kawl Kuttang Kan Lut Hnga Lo

Karen miphun nih Aungsan-Athlee agreement(1947) an lung a tlin lo hlei ah 1947 kawlram constitution an cohlan khawh lo ruangah ral an rak tho.February, 1949 ah Insein khuapi cu KNDO(Karen National Defense Organization) kuttang a phan,U Nu cozah kuttang ummi Karen riffles 1st,2nd nih U Nu chuahtak in KNDO lei an lut dih(Jack Fong,2008). Mon ralkap MNDO nih a bawmh ve hna(Ashley South,2008).U Nu cozah nih Rangon long a uk cang,vawleipi nih U Nu cozah cu Burma Cozah tiin an auh ti lo,Rangon Cozah tiin an rak auh cang. 

U Nu a thin phang, KNDO phomh ding in Kachin Riffle order a pek colh hna. Nain Kachin nih an rak duh lo,KNDO lei tu an bawmh lehlam hna. Mon le Kachin cu an lung a rak fimcia cang ti nak a si lai cu!. Independence kan ngah hnu in Union Army ah ralkap phu 15 an um i phu 5 long hi kawl(bama) miphun an si( Maung Aung Myo,2009). Kan mah Chin zong nih cu phu 15 chungah phu 3: Chin Riffle 1, Chin Riffle 2, Chin Battalions tiin kan rak ngei ve hna. Cubantuk in Kachin riffles,Karen riffles tiin U Nu cozah tangah an rak um dih. Communist ralhrang pawl CPB le Rakhine ramthen Muslim separatist Mujahid Pary zong kha U Nu nih Karen riffles le Kachin riffles hmang in a rak phomh bal hna.

Kan theih cio bang Insein cu Rangon khuachung a si ko cu mu! KNDO nih U Nu cozah thlak cu a rak har ti lem lai lo. Culio ah Chin Riffles nih U Nu cozah an rak bawmh diam. Karen ralkap caah abiapi bikmi tlanglawnglam Thazi(Kawlram tlanglawng lam vialte ai tonnak) cu Chin Riffles bawmhnak in kawl ralkap nih an rak phih khawh, Mandalay le Maymyo um Karen le Kachin ralkap pawl Insein an kuat kho ti lo. Kawl ralkap Myat Htan autobiography ning ah cun, hi Thazi battle ah hin Kachin le Karen ralkap nih Chin ralkap pawl kawl ralkap bawmh lo ding, Karen lei tu in tang dingin an rak fial chih hna nain an rak duh lo ti a si.(Kachin le Karen ralkap zeitluk in dah an lung a rak fah hnga mu). 'They also tried to encourage the Chins and Gurkhas on our line to kill their Burmese comrades and join them Karens but to no avail.'

Hi Thazi tlanglawng lam an khamh long si hoi lo,Insein um Karen ralkap caah an nunnak tluk in abiapi mi an ni khamnak Insein kutka(Mingladon lei in rak luhnak) pi cu Bo Taik Chun hruaimi Chin Riffle nih an rak hrawh khawh. Hi insein kutka hi iron in an ser,thise tun,facangtun a thap thap in an chiah hlei ah machine gun le ralkap tamtak nih an congh mi a si. Bo Taik Chun biography ah, 'At 2 in the afternoon me and my sergeant began to attack the gate with our armored jeep. We drove towards the factory and as we were near the gate a heavy rain of bullets hit us. I sped to maximum and hit the steel gate with a brute force. But the door wouldn’t budge. So I reversed back and drove the jeep into the gate again. This time they even threw down hand-grenades but our jeep was indestructible and still the gate stood strong. So we reversed, crashed into the gate, reversed again, crashed into the gate again, and after no less than ten repeats of that the huge gate finally collapsed'.Kawl ralkap nih cun an naih ngam rua lo, Chin Riffle tu an rak fial hna.

Thazi tlanglawng lam an phih, Insein kutka an hrawh chih hnu cun Karen ralkap cu an ni cawl kho ti rua lo. Insein an chuah tak diam ko. Bo Taik Chun cu ralthat man ah Aung San Thuriya minthatnak an rak pek ve,nain kan miphun himnak cu a si ruam lo. Kan mah le mah kan i huat nak le kawl kuttang kan rak luhnak lampi kan ni ser kha a si deuh rua. Kan theih cio bang, Karen mi nih a tutiang Chin mi an kan huat ko khi mu.. 

A ngai ngai te ti ah cun kum 60 leng kawl ralkap kuttang kan um mi hi Ne Win, Saw Maung le Than Shwe ruang thengah a si lem lo,kan mah Chin mi kan ral a that tuk lawmmam caah a si ve ko rua. 1949 battle ah khan Chin mi rak i palh tuk hlah usih law tulio UNFC,NCCT le UPWC te pawl zong kan herh hnga lo. Gen. Ne Win thutdan cu Gen. Smith Dun nih a chuh than hnga i zalong tein tein kan rak um cang hnga!!