January 31, 2015

Thawngpang Bultan(January 30)


Six-Party Talks A Duh Lomi Cu Upadi A Zul Lomi An Si: Hi bia hi Pyithuh Hlutdaw lutlai Thura U Shwe Mann nih tuni hlutdaw kum li tlin ni thawng zamhnak ah a chim mi a si. Hi six-party talks(President Thein Sein, Gen. Min Aung Hlaing,Hlutdaw pahnih in luttlai,Aung San Suu Kyi le tlangcungmi ai-awhtu Dr. Aye Maung) hi nikum November thla ah Pyidaungsuh Hlutdaw nih a fehter i President Thein Sein le ralkap lutlai Min Aung Hlaing nih minung(stakeholders) tam deuh i tel awk a si an ti i an cohlang rih lo. A tu bantuk in U Shwe Mann biachim zoh tikah 2008 constitution remhnak he pehltaih in Hlutdaw le President Thein Sein(cozah)+Min Aung Hlaing(ralkap) kar ah ruahnak ai kalh ngai in a lang. BBC burmese. 


2015-2016 Kawlram Budget 20% Kai Ter An Timh: April 1 ah ai thawk dingmi 2015-2016 kawlram budget cu $23.2 billion siseh tiah kawlram cozah(Thein Sein cabinet) nih bia an chah i fehter dingah Hlutdaw ah an ap cang tiah Irrawaddy nih a thanh. Nikum 2014-2015 chung kawlram budget kha $19.2 billion a rak si i tukum budget hi $4 billion leng in a tam deuh. Tutan budget ah fimthiamnak lei(education) hi a bik in kai ter an timh i defence le cozah lakhah zong kai ter deuh ding in timh a si. US nih 2013 chung humhimnak(defence) longah $640 billion a rak hman i hi defence budget long hmanh kan mah kawlram pumpi budget nih a tluk nai sai rih lo,3% long a si. Kawlram defence budget hi $2.7 billion an hal. Chinram budget bel cu $20 million hrawng si te dawh a si. Nai 67th Independence Day an tuahnak ah cozah nih $60 million leng a hman,Chinram 2012-2013 kum budget kha $16 million long a rak si. 


2014 Dih Lei US Economy A Thancho A Nuar Deuh: Vawleicung ngan bik US economy cu 2014 a dongh lei thlathum(fourth quarter) chungah an ruahning bantuk in a thangcho lo, sipuazi lei thiamsang economists pawl nih 3% a thang lai tiah an rak chimchung nain 2.6% long a thang i 2015 zongah ruahning tluk in a thangcho lo kho ti a si.Economist Chris Williamson nih cun hiti a nuar deuh hi US economy nih mipi hman chuakmi (consummer spending) ai rinh tuk i investment kum fatin a tum caah a si a ti. A zatuak in 2014 chung US economy hi 2.4% a thang i aluancia kumli chungah a sang bik a si. BBC,Wall Street Journal,CNN money.   

  

The Hakha Post(January 31)






January 30, 2015

February 20 Hi Chin National Day Caah Ai Tlak Maw?

Zeiruangah Dah Pu Za Hre Lian Nih Chin National Day A Rak Hrawh Hnga?



February 20 ah kan tuah tawn mi Chin National Day he pehtlaih in ruahnak tampi a chuak, Feb20 hi kan miphun ni ti tlak a si lo tiin cheukhat nih an doh ngai ve. Cheukhat ruahnak ka van langhter hnik lai:

Zasang Cinzah"Chin National Day" timi defination (sullam) ka hei tuak tikah, cun, Falam Conference lio politic movement ka von ruah chih tikah, Falam Conference based lak mi "National Day" tiah cawnglawmhnak an rak tuahmi hi cu a tuahtu minthat duh ah an rak tuahmi a si tiah ka ruah ko.
1948 ( Falam Conference) hlan ah hin Chin miphun cu "Nation" tiah recognize kan rak si diam cang.  National Day timi hi "National" pakhat ah cohlan kan si Ni (day) bantuk hi National Day ti usihlaw a dikmi a si hnga tiah ka tuak!  Ka palh dek maw!(Lai Forum:Feb19,2011). 

Ceu Uk Thang Ramukbawi le cozah kha a dangte in then khawh a si ko hnga nain then loin an kan kalpi mi hi behind ah something cu a rak um hrimhrim lai tiah lunghrinhnak ka ngei. 

Salai Lunglileng:Hi bantuk "uncivilized manner" in tuahmi ni ttukttak hi cu National Day si ding zong a phu lo i, Pu Vomtumaung i sectarian ideology nih a chuahpimi sawhsawh si. Pu Vomtumaung hi thlanglei Laimi a si caah Lal uknak phung hi a ttha tiah a ruat dingmi minung cu si hrim lo. 

Feb20,1948 CND Caah Ai Tlaknak Aruang:

(1) Miphun tling pakhat kan si nak identity langhternak caah National Day cu kan ngeih awk hrim a si. Cucaah Vomthu Maung hruaimi Chin cozah nih Oct 9,1950 ah kan miphun ni thim ding ceihmainak an rak ngei. Hi ceihmainak ah kan Chin miphunni caah ai tlak deuhmi nithum an rak thim hmasa:Chinmi hruaitu le Frontier Areas Committee of Enquiry(FACE) an rak i ton ni April 19,1947; Chin Special Division Act a rak nun ni Oct12,1948 le ramuk bawi phung hlawt in democracy phung kan rak i thim ni Feb20,1948 (Pu Lian Cin.CND Tuanbia.P-1). Hi nithum lakah democracy phung kan rak i thim ni Feb 20, 1948 hi ai tlak bik an ti caah Chin National Day cu rak fehter a si.

Kan Chin tuanbia zoh tikah Feb20,1948 nak in CND caah ai tlak deuhmi nidang a um ti lo. Hi Falam conference ah Chinram chung hruaitu,ramukbawi le khuabawi vialte an tlung i minung 5,000 leng nih an kai kho ti a si(Falam khua in 8mile ai hlatnak um khuami 18+ zong an ni tel chih nain). Nikum Hakha ah an tuah mi Chin National Conference hmanh ah khan minung 571 long nih an kai kho,11% long an si. Hi Chin National Day hi Tedim lei Zo ai timi zong siseh,thlang lei Matupi,Mindat le Kanpalet zong nih kum fatin an sunsak i an cawnglawmh mi a si.
  

(2) Falam conference hi Vomthu Maung duhnak men in a chuak mi a si lo.Ramukbawi chan ah hin bawifa le michia fa tiin thleidannak zong a rak tam hlei ah ramukbawi nih mipi sin a lak mi tax a rak rit ngai. Ramukbawi hna kha,  mipi nih, kumkhat lorawl pungkhat cio pek, sakah tik zong ah saliang, savang tibantuk ramuk bawi pek, tibantuk uknak phung a rak um. 1947/8 hrawngah hin Baptist mission thawngin biaknak lei an rak fim ngai cang caah hi bantuk phunglam duhlonak langhter a rak tam ngai cang.Tachunhnak ah Sep,1947 Farrawn khua ah ramubawi phung duhlonak meeting 30 leng nih an rak tuah, Hriangkhan zongah khua 60 in minung 300 hrawng nih meeting an rak tuah rih, Hakha thawnginn zongah minung 600 leng nih an rak buai ve hlei ah Falam District Council zongah minung 200 leng an rak buai ve. Tedim peng lei Zo le Thado pawl zong nih 1946-7 kar ah Kamhaubawi sin in luat ding an rak buai ve. Cuti buaibainak a um ruagah Jan19,1948 Rangon khua ah Tedim lei ramukbawi hna cu an konglam chim awkah kawlram Foreign Minister, Finance minister, Home minister le Chin minister hna he tonnak zong an rak ngei ti a si(Pu Lian Cin.CND Tuanbia.P-2).

Hiti ramukbawi phung duh lo ruangah Chinram hmunkip ah buaibai nak a rak um caah kawlram cozah nih Feb 4,1948 ah Vomthu Maung(Chin minister a rak si lio) hruaimi hlattlai tu committee a rak dirh i cu committee nih Chinram chung ramukbawi le khuabawi vialte Falam ah an rak kawh hna i minung 5,000 hrawng nih ramukbawi phung kan duh ti lo,democracy phung kan duh an rak ti nak kha a si. 

(3) Culong hlah,1947 Constitution a rak nun hlan ah cun mipi thim ho lo in ramukbawi nih MP an rak tlaih a si. Nain, 1947 Constitution a van nung tikah Chinram nih Chamber of Nationalities(Amyota Hlutdaw) ah MP 8 thlah ding a hung si cang. Mah MP pariat hi miphun ngan deuh Asho,Cho,Khomi,Laimi, Mizo and Zo caah chiahpiak a si. Kan Chinram caah ai laklawhnak a rak um,cucu ramdang a um cang mi Mizo le Chindwin lei a um mi Asho miphun hi a ho nih dah a ai-awh hna lai timi hi a si. Cuhleiah Laimi lakah hin Falam lei Tlaisun Democratic Council an rak thawng ngai,an nih hi mirang chan in democracy phung an rak hmang diam cang. Thlanglei Cho le Kho-mi hi ramukbawi an rak ngei hoi lo,cucaah thimnak tuahlo in a ho hmanh nih ai awh khawh a rak si ve lo (Lian H. Sakhong. In Search of Chin Identity.P-220).Hika zawn te ah Shan Sawbwa le Kahin Duwas pawl he kan rak i dan nak a si. Kan Chinram caah cun ramukbawi nih a kan huap kho ti lo.

Hi bantuk ai laklawhnak le buaibainak vialte hi mipi duhnak lak lem loin nam chih le zoh sawh sawh khawh a rak si lai lo. Cutikah,Falam conference zong cu an rak tuah i hi viate buaibainak an rak khamh khawh kha a si. 

Cucaah,Feb20,1948 Falam conference hi ramukbawi caah cun an nawlngeihnak a dihni a si caah a rak har ngai ko lai nain mipi caah cun ramukbawi phung in luatnak kan lak ni a si hlei ah kan Chinram chung democracy kan rak tep hmasat ni a rak si ve ti khawh a si. Miphun tling kan si caah miphunni(National Day) kan herh,kan miphun ni caah ai tlak bik cu Feb20,1948 Falam conference hi a si ko hnga lo maw! 

Note: Acunglei quote ka lak mi kha hmunhma ka ngeih deuh lo caah ka duh biknak zawn te ka lak mi a si.Raka theithiam hram uh! 

Thawngpang Bultan(January 29)


Rangon Chinmi Nih Hakha Vailamtung Phur Duhlonak An Langhter: Chinram kan Chief Minister Pu Hung Ngai nih tuthla dih hlan ah Hakha vailamtung phur ding nawl a pek mi cu CNDP hruainak in Rangon khua ummi Chinmi 250 leng nih tuzan lei 6pm, Rangon khua lai Sule Pagoda pawngah thlacam nak le mei(candle) vannak in an duhlonak an langhter ve. Hi duhlonak langhternak a ra kho mi mino tampi nih vailamtung a cuangmi angki rang an ni hruk cio. Tutan ton pumhnak ah hin Tedim,Falam lei zong tam ngai an ni tel ve ti a si. Tutan ai tel kho mi an hmanthlak zoh tikah mino an tam ngai in a lang, Rangon um Chinmi hi zeilei poah in zohchunhtlak an si ko.Hi thawngpang hi BBC burmese zongnih tu zanlei ah khan a phuan ve. Chinlad Today,Chin World.

Apple Nih Nikhat Ah $133 million Leng A Miak Cang: Aluancia thlathum chungah Apple nih $13.1 billion bak a miak,nikhat ah a miakmi hi $133 million leng a si. Hi thlathum(fiscal first quarter) chung ah Iphone 74.5 million leng an zuar khawh. Iphone pakhat an manh ah a miak 39.9% an ngah(Iphone pakhat $500 in an zuar khawh ah cun $199.5 an miak). Hiti rangtuk in a miak a karh khawh hi Iphone 6 le 6 plus an zuar khawh tuk caah a si. Ipad bel cu kan hnu thla 3 chungah 22% in zuarzat a tla. Apple company a man(company value) hi $700 billion a si i Denmark GDP nak in lethnih deng a tam deuh. Financial Times, BBC, Business Insider.


Keystone Pipeline Bill Cungah Obama Veto A Hmang Kho Men: Republican nih an mongh cangmi Senate nih tuni(Jan 28) ah an buaipi ngai mi Keystone pipeline bill cu an fehter i Obama nih min thut ding in an kuat cang. Hi pipeline ruangah hin pawngkam(enviroment) tampi a hrawh kho hlei ah global warming zong a chuah ter kho caah Democrats pawl nih an doh ngai mi a si. Tuni vote an lak nak ah Republican 53+ 9 democrats nih an lungtling i 36 long nih 'No' an ti. Hi bill(upadi) hi Obama nih veto hmang in a thah khawh mi a si i a veto a hmang men lai tiin an ruah cio. Keystone pipeline hi 875 miles a sau i Canada ram Alberta le US ram Nebraska state a peh ding a si. Hi pipeline hmang in US nih nikhat ah Canada zinan 830,000 barrels leng a dawp kho te ding a si. Republican hruaitu nih cun hi pipeline nih rian 42,000 leng a chuah pi lai an ti. Nain,hlatlaitu (analysts) tampi an chimnak ah cun hi pipeline nih permanent rian 35 long a chuah pi kho an ti ve. CNN,BBC,Yahoo News.  



      

January 29, 2015

Thawngpang Bultan (January 28)

China Nih Kawlram Chuak Zinan A Dawp Thawk Cang Lai: Rakhine ram Kyaukphu chuak zinan dawp kho ding in China nih pipeline a ser mi cu ara lai mi ninga ni ah onnak(inauguration) an tuah cang lai ti a si. Hi pipeline hmang in China nih kumkhat ah zinan 22 million tons a dawp kho te lai. Hi pipeline 50.9% hi China National Petroleum Cooperation(CNPC) ta a si i atang mi  49.1% hi kawl cozah company Myanmar Oil and Gas Enterprise (MOGE)  ta a si ve. Hi pipeline hi 478 miles a sau i kaphnih hnatlaknak in 2010 ah an rak thawk i 2014 dongh lei ah an lim. BBC,Press TV.

US Nih Nikhua Chimchung Ai Palh: US ram North-East lei New York hrawng thlichia le hawhra nih fak piin a den lai tiah  New York hrawng vawlei tang lam(subway) zulh lo ding le mawtaw mongh lo ding in US National Weather Service (NWS) nih ralrin a pek nain tuzing(Wednesday) ah New York khuachung hawhra a tla mi chim tlak lo te a si ti a si. Hi thlichia le hawhra tih ruangah New York khuachung ah cun kan hnu Monday 11pm hnu in khan emergency mawtaw dah ti lo cun adang mawtaw mongh khawh a si ti lo. Hi an chimchung mi a palhnak hi NWS riantuan tu zong nih 'kan palh' an ti cang. BBC.  

 
Ni Fatin Chuak Mizzima Newspaper An Ngol Lai: Ramchung private newspaper chuah a miak lo tuk ruangah ni fatin chuak Mizzima Newspaper cu kumhnih deng an cawlcangh hnu in a ralaimi March 1 in an ngol cang lai ti a si. Hiti an ngol ruangah riantu tu a zang leng hi rian ngei lo ah an ni chuah lai ti a si. March thla in ni fatin chuak newspaper an ngol lai nain online website le mirang ca in zarhkhat voikhat chuak mekazine cu an ngol lai lo ti a si. Irrawaddy. 


Thangpaa Hla 'Stlye Sih Hmah Star Phit Mae' Facebook Ah Share A Tam Ngai: Micheu nih an soisel ngai nain mi tampi zong nih uar ngai mi Thangpaa hlathar cu tukar hrawng facebook ah share le ceihmai a tong ngai. Kawl media lak min ngei a si mi Irrawaddy zong nih a tar ve i kawlmi lak zongah theih ngai mi ah a hung cang. Kan mah Chinmi tampi zongah kan share cio ve i Chinmi min a chiatter a ti mi zong an um len nain cheukhat nih cun uar a um tuk an ti len. Thangpaa hi Tedim khua um mi a si i kum 46 a si cang mi a si. Fa 3 a ngei hna. 'Vawleipi nih upat mi Aung San Suu Kyi' timi zong a sak rih i Pi Suu Kyi nih laksawng tinga a pek ti a si.


The Hakha Post(January 29)






January 24, 2015

Frontier Areas Committee of Enquiry(FACE) le Chinmi Hruaitu I Tonnak (Part-2)


Frontier Areas Committee of Enquiry(FACE) le Chinmi Hruaitu I Tonnak (Part-1)

Chief Thang Tin Lian hruaimi Falam lei hruaitu hna he an ni ton hnu in FACE hlattlaitu cu Pu Za Hre (Lian) he an ni tong than hna. Anih cu a mah pakhat long in a ton hna.Pu Za Hre Lian hi U Nu Chan 1956-62 tiang Chin Minister a rak tuan mi a si. Chin National Day zong kumthum chung a rak hrawh bal. 1961 Taungkyi conference ah tlangcungmi hruaitu 226 chungah 223 nih U Chan Htoon tialmi 1947 Constitution cu federal constitution a si lo,Federal hrambunh a si mi Aung San version in phunghram kan remhpiak uh tiin min an rak thut lio ah amah le adang pahnih long nih min an rak thut duh lo,a rak kir tak bal hna(Lian H. Sakhong. The Dynamics of Sixty Years of Ethnic Armed Conflict in Burma.P-6). A nih hi tuan deuh FACE nih bia an hal mi Zahau Ramukbawi Thang Tin Lian a fa palinak a si.Hi tonnak hi kawlram Independence kan ngah hlan April 19,1947 Maymyo khua ah tuah a si.  

Chairman Rees-William: Falam lei aiawhtu na si maw? 

Za Hre Lian: Ai,a ho hmanh ka aiawh hna lo. 

Chairman: Si cun zeidah chim na duh?

Za Hre Lian:Kei chim ka duhmi cu Constituent Assembly(Constitution Tialtu bu,hihi caan karlak cozah an si) nih Chinram internal affairs zeitindah a tawlrel awk timi hi a si. Kei ka ruahnak ah cun Constituent Assembly nih a tawrel ding phunkhat (common subjects) le kan mah tein tawlrel ding phunkhat(reserved subjects) tiin nawlngeihnak phunhnih kan ngeih awk a si. Zeibantuk dah common subjects(central cozah nih tawlrel ding) le reserved subjects(Chinmi nih tawrel ding) timi hrilhfiah ka duh. (I want to speak about how the Constituent Assembly should handle the internal affairs of our country. In my opinion, we must have reserved subjects and common subjects in the Chin Hills; as to common subjects, the Constituent Assembly can handle them; and for reserved subjects, the Council or whatever it may be of the Chin Hills must be left alone to handle them. For this purpose i would like to outline which subjects should be common, which reserved). 

Chairman: Constituent Assembly nih mah subjects(internal affairs) vialte hi a tawlrel lai lo. Constitution tu an suai lai. Chinram hi Burma Proper ah maw a lut lai or Burma Proper le adang tlangcung mi vialte i fonhnak 'Federation' ah dah?(The Constituent Assembly will not handle all these subjects. They will frame the Constitution. Should the Chin Hills go into Ministerial Burma or be joined in the federation with Burma and the other Frontier Areas?)

Za Hre Lian: Saya, Burma Proper chungah kan luh awk a si ka ti. (Sir, i think we should go into Ministerial Burma).    

Chairman: Chinram cozah Council nih a tawlrel ding subjects(internal affairs) a um awk a si na ti maw?(Do you wish certain subjects to be left to be dealt with by the Council of the Chin Hills?). 

Za Hre Lian: Aw,ka ti. 

Chairman:Zeibantuk dah an si lai? 

Za Hre Lian: A tlangpi in thitumning phung(marriage law) le kan nunphung (local customs) hna hi kan mah tein kan tawlrel awk a si. Ramchung thilchuak, posts le telegraphs, i pehtlaihnak communication, fimcawnnak lei le ngandamnak lei hna hi Burma Proper cozah nih a tawlrel awk a si. (Roughly Marriage law and local customs; Revenues, Posts and Telegraphs, Communication, Education and public health should be dealt with by the Burma Government).   

The Honble U Tin Tut(Burma): Mah hi midang an ruahnak zong a si ve lai dah. 

(Chairman nih lawmh bia a chim i meeting an ngol)

Hakha lei hruaitu he an ni tong than:

Hakha lei hruaitu hna:
(1) Chief Mang Ling
(2) Chief Van Kio
(3) Chief Mang Kio

Chairman: Hakha lei aiawhtu nan si maw? 

Chief Mang Ling: Aw,kan si. 

Chairman:Memorandum catlhuan chungtel hna hi nan lungtling maw? 

Chief Mang Ling: Aw,kan za tein kan lungtling ko.

ChairmanNan memorandum ah pakhat kai fiang lo ngai mi a um. Burma Proper chung district pakhat or pakhatnak tam in um maw nan duh a si lo le tlangcungmi vialte le Proper Burma fonh in sermi Federal Cozah tangah dah um nan duh? 

Chief Mang Ling: ‘Federation’ timi literature meaning kan ni fiang lo. Kan mah kan duhmi cu Burma chung district pakhat in um kan duh. (We do not know the literal meaning of ‘federation’. What we want is to join with Burma as a district in Burma).

Chairman: Chim rih na duhmi a um ti maw? 

Chief Mang Ling: A um ti lo,Saya. 

(Chairman nih lawmh bia a chim i meeting an ngol). 

Note:Ka lehmi ka khen lo nak a um kho caah mirang ca in ka rak tial chih pah nak a si.

               (Peh than ding)

  


January 22, 2015

Zeiruangah Dah Pu Za Hre Lian Nih Chin National Day A Rak Hrawh Hnga?


Vomthu Maung hruaimi Chin Affairs Council cozah nih October 9, 1950 ah Chin miphun nih Democracy system kan rak i thim ni Feb 20,1948 hi Chin National Day siseh tiah an rak fehter. Nain,Pu Za Hre Lian hruaimi cozah thar an kai hnu July 1956 ah 'Chin National Day' rak hrawh a si. Hiti an hrawh lio ah Chin MP 14 an rak si i 12 nih hnatlak pi a si, Pu Hrang Nawl le Capt. Mang Tung Nung long nih fak pi in an rak doh. Pu Hrang Nawl lebang nih cun, "Kan miphun ni kan hrawk kho lo,kan hrawh lai nan ti zongah ka hna a tla lo. Cucaah,nan hrawh zongah 'Hrang Nawl a hna a tla lo' tiah roca nan tial lai" tiin a rak chim bal ti a si. Zeiruangah dah hitluk Chin miphun nih kan sunsak mi February 20 'CND' an rak hrawh hnga timi hi ruahawk ngai cu a si.

Dr. Hre Kio tialmi Pu Za Hre Lian biography 'Zahre Lian of Burma' timi cauk ah Feb 20 tuahmi 'CND' a rak duh lonak a ruang hmuh khawh pah a si. Cahmai 74 ah hiti hin Pu Za Hre Lian nih a chim,"It was ironic that the day when the resolution was passed to arbitrarily and suddenly remove the Chiefs and headmen who had been a part of the traditional cultural system for many generations was to be called Chin National Day", 'Chan tampi kan nunphung bantuk in kan hman mi ramukbawi phung ruah lo piin kan hrawh ni(Feb 20, 1948) hi Chin National Day tiin kan auh cu ai dawh cah lo ngai' tiin a tial.Hihi ruahphu ngai zong a si ve ko. 

Cahmai 75 ah hiti hin a tial rih,"It was also a matter of amusement for me to hear that some of my political opponents tried to discredit me by falsely accusing me, when i became the Chin Minister, of having made my own birthday to be the Chin National Day. My birthday is February 22", 'Chin minister ka si ah ramkhel lei a ka dohtu cheukhat nih ka chuahni Chin National Day ah a ser tiah an ka puh len mi zong nih chuak ngai a si fawn.Ka chuahni cu February 22 a si'. Hihi December 4 maw a chim duh or Feb 20 hi dah timi a fiang set lo. Pu Za Hre Lian hruainak in December 4, 1956 ah 'Pangpar Puai' tiin Hakha ah an rak tuah bal(Pu Lian Cin.CND Tuanbia.P-4). Nain, Feb 22 cu Feb 20 he a naih deuh caah Feb 20 hi a ti hnawh mi si dawh in a lang. Hiti an rak puh lengmang nak hi CND hrawh a rak duhnak aruang tampi lakah pakhat a si kho ve. 

Chin Nation Day tuah ding in biahram a thawktu Vomthu Maung he an rak i rem lo hi CND an rak hrawhnak a ruang ngan bik pakhat a si lai tiah ka ruah. Pu Za Hre Lian a biography cauk 'Zahre Lian of Burma' timi cahmai 84-90 kar ah 'My differences with Vomthu Maung' 'Vomthu Maung he kan i dannak' tiin cahmai 6 bak a tial. Pakhat nak ah Southern Deputy Commissioner Headquarters thial nak kongah a si. Kanpalet le Mindat kar um Misisik timi khua ah DC Headquarters thar an rak sak. Hi headquarters thar hi inn,ti le mei hna a tha lo caah Deputy Commissioner Pu Za Hre Lian cu ai thial duh lo. Pahnihnak ah Pu Za Hre Lian kuttang riantuan tu(staff) tam deuh hi Vomthu Maung te khua lei deuh an si rua. Hihi Pu Za Hre Lian nih a duh lo caah Ministry of Chin Affairs cozah sinah report a tuah. Pathumnak ah Pu Ki Ling hi ralhrang he ai pehtlaih tiin Vomthu Maung nih a puh i hi pa tlaih dingah Pu Za Hre Lian a fial.Nain, Pu Za Hre Lian nih evidence um lo in ka tlai kho lo a ti than ve.

Hiti pakhat le pakhat kar lungtlin lonak an ngei hnu kumkhat dan ah Minister Vomthu Maung nih Pu Za Hre Lian rian a thlak, Kanpalet ah Deputy Commissioner a tuan lio mi kha Hakha ah Sub-divisional Officer a tuan ter. Cutikah, Pu Zahre Lian nih Hakha pawngkam ramukbawi le hruaitu tampi meeting a kauh hna i hnathlaknak pahnih an tuah.

(1) Chin Affairs minister(Vomthu Maung) cungah zumhnak kan ngei lo caah a rian in i din(resign) seh.
(2) Rangon a um mi Commissioner of Chin Special Division zung cu Chinram chungah thial seh.

Cuhnu thlakhat dan ah Pu Za Hre Lian cu Moulmein ah an thial,cun Tavoy an thial than, cuhnu tlawmpal ah Victoria Point ah i thial ding ca a rak phan than tikah a thin hung. Kumkhat chungah Kanpalet- Hakha, Hakha-Moulemein, Moulemein-Tavoy, Tavoy-Victoria point thial a si. Zahau ramuk bawi fa ve lo bang,hiti kumkhat chung chukcho thial lengmang cu a rak celh ti rua lo,Victoria point ah kal ti loin Rangon ah Vomthu Maung a va kal hnawh. Rangon ah Vomthu Maung he an ni tong. Sau ngai bia an ni al hnu ah ka rian in ka din, party ka dirh lai i nangmah kan zuam(challenge) lai tiin bia a tianh ta. Cauk ah hitihin a tial, "Finally, i stated that i would form a political party, and challenge his his party in the coming general election"(Zahre Lian of Burma.P-99).Cu tlawmpal ah Chin Congress Party a dirh i 1951 general election ah Vomthu Maung party cu cei lak in a rak tei.  

Pu Za Hre Lian nih Chin National Day a rak thih ter hi Vomthu Maung thil a tuahmi poah a rem lo ruangah a si kho ngai. A nih hi a biography rel tikah milung hak ngai a si ti cu theih khawh ngai a si. Vomthu Maung zong nih a cungah a rak tha lo ngai ve. Kumkhat ah voili tiang rian thial cu a dik lo ngai ko. Pu Za Hre Lian hi Chinmi nih 'National Day' kan ngeih ve hrim a herh ti cu a rak thei ve ko lai, vawleipi nih an duhbik mi le a tha bik an timi democracy system kan rak i thim ni February 20,1948 tluk in National Day ah ser tlak a si mi nidang a kan ngei lo ti zong a fiang tuk ko lai dah.    

   

        

The Hakha Post(Jan 23)






January 18, 2015

Frontier Areas Committee of Enquiry(FACE) le Chinmi Hruaitu I Tonnak (Part-1)



Zeiruangah Dah 1947 Constitution nih Statehood A Kan Pek Lo?(Part-2)

February 12, 1947 ah Burma Proper he i fonh ding in Chinmi hruaitu nih min an rak thut. Zeitindah Burma Proper he i fonh an duh timi theih khawhnak ding caah April 19th, 21st Maymyo ah Frontier Areas Committee of Enquiry (FACE) timi hlattlaitu committee nih bia an rak hal hna. Falam lei hruaitu hna he an ni tong hmasa hna. Hi report cauk hi British Library, London ah rel khawh a si. 

Falam lei hruaitu hna:
(1)Chief Thang Tin Lian(A.T.M)
(2)Chief Hnyer Kuld
(3)Sang Klir
(4)Thang Com(A.P.R.O)
(5)Tial Dun
(6)Lian No

Chairman Rees-William(British): Falam lei aiawhtu nan si maw? 

Chief Thang Tin Lian: Aw,kan si. 

Chairman:Nan spokesman(aiawh biachimtu) nan ni thim cang maw?

Chief Thang Tin Lian: Kei nih ka chim ko lai. 

Chairman: Falam lei mipi nih zeitindah nan ram uk/hruai nan duh? (What are the desires of the people of Falam with regard to their political future?)

Chief Thang Tin Lian: Kawlca in tial mi memorandum cathluan kan rak i put. (Apek i a rel ter). 

Chairman: Memorandum na rak put caah kan ni lawm tuk. Memorandum ah hin Falam lei hruaitu long nan si tung lo, Kanpetlet le Hakha lei zong nih min an thut ve ti? 

Chief Thang Tin Lian: Aw a si,an za tein min an thut dih ko.

Chairman: Adang dang tein na hal nain mah memorandum ah pei nan lung a tlin dih ko hi. 

Chief Thang Tin Lian: Aw, a si ko. Nain, adang phu minung paruk bel nih min an thu rih lo. Kan ruahnak ai khat lo mi cu Constituent Assembly(Constitution Tialtu phu) caah minung thimning kongah a si.  

Chairman: Mah cu zei phu dah an si? Khawika in dah an rat?

Chief Thang Tin Lian: Adang tein an ra te lai. Tuhi cu an biachimtu a zaw.

Chairman:Siseh. Ka fiang lo ngai mi pakhat bel a um. Nan ram hi Burma Proper Cozah tang um maw nan duh or Tlangcungmi vial te le Burma Proper I fonh dih in ser mi Cozah tangah dah? Nan Memorandum(cathluan an rak I ken mi) ah khan ‘Federation’ ti a tel fawn,nain zeibantuk cozah dah nan sawh duh timi a fiang lo. (Right. Now i am not quite clear about one point. Do you want the administration of your territory to be controlled by Ministerial Burma alone or by some government representative of the Frontier and Burma races? You talk about federation in your memorandum, but it is not quite clear whom you have in mind). 

Chief Thang Tin LianMemorandum chung kan chim cia bantuk in kan nunphung or phunglam (customs) kan kilven khawh ko ah cun Burma Proper chung luh kan duh ko. (As we have said, in our memorandum, we should like to go into Burma Proper. Only as far as the preservation of Chin customs is concerned we should like to deal with that matter ourselves).


Chairman: Nan nunphung(ancient customs) dah ti lo cun adang I hruai ning vialte cu Burma Proper cozah nih tawlrel lai ti ko?(Apart from ancient customs of the Chins all matters of administration are to be dealt with by the Government of Burma Proper. Do i understand that?). 

Chief Thang Tin Lian: Aw,a si.

Chairman: Cuti a si ah cun Burma chung district pakhat nan si lai maw?

Chief Thang Tin Lian: Aw,kan si lai.

Chairman: Ka fiang cang. Adang chim rih na duh mi a um ti maw?

Chief Thang Tin Lian: Memorandum chungah kan chim hnga ding cu kan telh dih cang ko caah chim ding dang ka ngei ti lo. 

The Honble U Tin Tut(Burma): Atu caan kar lak ah hin zeibantuk i hruaining (administration) dah nan duh? 

Chief Thang Tin Lian: Atu ning te hi kan duh ko. Chinram ah a biapi bikmi cu i pehtlaihnak (Communication) hi a si. Mawtaw lam,fim cawnnak le ngandamnak lei i zohkhenhnak tha kan ngei lo. Hi pawl hi thaizing a si lo le kiptuh bak in ngeih kan duh. 

Chairman: Mah na hal mi pawl tlamtlinter dingah caan tampi a herh ti na thei ko lo maw? (You realize no doubt that will take time?) 

Chief Thang Tin Lian: Rang deuh in si kho seh ti kan duh caah a si. 

The Honble Sawbwa of Mongpawn(Shan): Burma(proper) nan luh si cun S.C.O.U.H.P (Supreme Council of United Hill People,Panglong conference ah an rak dirhmi) nan chuahtak lai ti nak maw?

Chief Thang Tin Lian: S.C.O.U.H.P kan chuah tak a herh ah ka ruat lo. Panglong hnatlaknak cu a hmun peng ko lai.

The Honble Sawbwa of Mongpawn(Shan): Nan memorandum No.3 kha zei a duhnak dah a si? 

***Memorandum No.3: Burma cozah nih zohkhenh(financed) mi Council pakhat ngei i cu nih cun Chinram internal affair zohkhenh ding.

Chief Thang Tin Lian: Hihi cu khualtlawnman pekpiak(tralval allowance) kong a si. Tuhi cu cozah he a pehtlaih mi meeting kan kai zongah kan mah tein phaisa liam a hau. 

Sima Hsinwa Nawng: 'Burma Government' na timi hi zeibantuk deuh dah a si, Burma Proper cozah long maw or Federal Cozah dah?

Chief Thang Tin Lian: Memorandum ah 'Federal Cozah' kan ti mi a si. 

Thakin Nu(Prime Minister 48-62): Chinram hi Burma Proper chung district pakhat in luh nan duh ah cun 'Federal Cozah' nih nawl a ngei kho lai lo. Zei hi dah na chim duh mi a si: Burma cozah maw Federal Cozah dah? 

Chief Thang Tin Lian: Federal cozah kan ti duh mi a si. Cuti a si khawh lo ah cun hi kong hi ruat than kan ho lai. 

Chairman: Kei naka chim ah khan cun Burma Proper chungah district in luh kan duh na ti. Atu na chim than ah cun Federal Cozah nih a kan hruai lai na ti than. Zei thengte hi dah na duh mi cu a si?

Chief Thang Tin Lian: Falam,Tedim,Hakha le Kanpetlet vial te hi Burma Proper ah district pakhat in a lut dih lai. 'Federal' timi le 'Burma Proper' timi bel hi kan i fiang kho deuh lo.(All our areas: Falam,Hakha,Tedim and Kanpetlet should go into Ministrerial Burma as a district. We were not quite clear regarding these terms 'Federal' and 'Burma Proper'). 

Chairman: Hihi cu ai dang ngai ko. Tuhi teh nai fiang cang maw?

Chief Thang Tin Lian: Aw,ka fiang.

Vum Ko Hau(Chin): Zeitikdah dah Burma mi nih Chinram an chuahtak? 

Chief Thang Tin Lian: 1924 le 1925 ah a si. 

Vum Ko Hau: Chinmi ruangah a si maw?

Chief Thang Tin Lian: Ai,a si lo. Khakha cu kan duhnak he ai kalh caah a si. Burmese Commissioner hmanh kan duh tiin kan rak nawl nain a thin hang le a kan hro chih.

U Khin Maung Gale: Mah nawlnak kha cu Tedim nih an rak kuat hna si lo maw?

Chief Thang Tin Lian: Aw,Tedim nih an rak kuat hna. 

(Chairman nih lawmhbia a chim i an meeting an ngol).

Peh than te ding!   




January Chuak CCC Thanglawi Vol.11





January 15, 2015